DÖNÜŞÜM- Franz Kafka

İlk Yayın Tarihi: 1915

Yayın Tarihi: 2008

Yazar: Franz Kafka

Çeviren: Gülperi Sert

Orijinal Adı: Die

Verwandlug

Yayın Evi: İş Bankası Yayınları

“Birey olmasını başaranlara düşman kesilen son toplumlar ve bu toplumların en güçlü temeli olan, çocuklarının hep iyiliğini, gerçekte ise köleliğini isteyen son aile yapıları yeryüzünden silinene değin, Kafka’nın Dönüşüm’ü geçerliliğini ve güncelliğini koruyacaktır.”

Ahmet Cemal

Bu hikaya bir sabah kalktığında kendisini bir böceğe dönüşmüş olarak bulan Gregor Samsa’nın hikayesidir. Yaşadığı simülasyonda hayatta kalabilmek için sorumluluklarını düzenli olarak yerine getiren, sisteme boyun eğen ve ailesinin tüm dertlerini omuzlayan Samsa, aynı sorumlulukları yerine getiremediğinde toplumun onu dışladığını ve bir böcek gibi gördüğünü anlayacaktır.

Böylelikle gözünü açmasını sağlayan tüm hikaye baştan yazılır.

Samsa’nın en belirgin özelliği ailesine olan olağanüstü bağlılığıdır hatta bağımlılık da denebilir. Babasının borçlarını ödeyebilmek, kız kardeşini konservatuvara gönderebilmek ve evinin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için hiç de memnun olmadığı bir işte çalışmak ve taviz vermek durumundadır. Kafka, hikayenin birçok yerinde bunun altını çizer.

"Neyse ki ümidimi tamamen kaybetmiş değilim, anne ve babamın ona olan borcunu kapatacak parayı biriktirdim mi -bu da en fazla beş ya da altı yıl daha sürer-, hemen istifa edeceğim. İşte o zaman büyük bir olay olacak." (s.3)

Samsa, bu gelir sayesinde ailesinin refah içerisinde bir hayat sürdüğünü görerek kendini bu şekilde rahatlatır ve kalbe emniyet verir. Bilişsel Denge Kuramı’na göre insanlar tutarlılığı tercih etme eğilimindedir ve fikirleri kendisiyle örtüşen insanları sevmektedir. Samsa’nın fikirleri ailesinin fikirleriyle örtüştüğü sürece Samsa sevilir ve yaptığı her şeyi daha çok sevilebilmek için yapmıştır belki de, kim bilir? Bir diğer bu durumu özetleyen kavram, hümanistik yaklaşıma sahip Carl Rogers’ın Koşullu/Koşulsuz Olumlu Kabul kavramıdır. Örneğin, “Yemeğini yemezsen seni bir daha sevmem” cümlesi Koşullu Olumlu Kabul’e örnektir. Ebeveynler çocuğuna kendi taleplerini yaptırıp, sevgi gösterir, diğer zamanlarda bu sevgiyi esirgerse, çocuk zamanla bu sevgiyi hak edebilmenin tek yolunun onların istediğini yapmaktan geçtiğini düşünür. Samsa, ailesinin ‘o’ eve para getirdiği sürece onu sevdiğini bilir. Muhtaç olduğu sevgiyi alabilmesinin yolu budur. Birey, kendini gerçekleştirebilmek için çeşitli olgulara ihtiyaç duyar. Hayatta kalmak için su, yiyecek, barınma ve yine hayatta olduğunu hissedebilmek için sevgi. Bu listede sevginin üstü çizilmişse geriye kalanlar yaşadığınızı kanıtlamaz. Samsa nefes alıyordu evet ama yaşamıyordu.

Böceğe dönüştüğü günün sabahı hala işe nasıl gideceğini ve gidemezse ailesini nasıl geçindireceğini düşünüyorken, patronu eve gelir ve Samsa’ya kızar tam o sırada Samsa’nın artık bir böcek olduğunu görür, korkar ve kaçar. O günden sonra ellerinde işe yaramaz, mide bulandırıcı, gereksiz bir Gregor vardır artık ailesine göre. Oysa Gregor Samsa çalışıyorken herkes tarafından seviliyordur. Bu duruma daha fazla dayanamaz ve kendini öldürür. Arkasından üzülen, yas tutan kimse olmaz.

Franz Kafka, anlaşılması kolay bir yazar değildir. Sembolik bir dille anlatmaya çalışır çoğu zaman vermek istediği mesajı. Bu da gösteriyor ki böcek sembolüne bilinçsizce, tesadüf etmemiştir. Kitabın kapak yüzü olarak böceğin değil, Protagonist (baş kahraman) Gregor Samsa’nın ailesi ve iş yerindeki müdürünün temsili bir resminin konulmasını istediyse de bu gerçekleşmemiştir. Kafka, bu öyküde yaşadığı dönemin sosyoekonomik sorunlarını, bireyin döneme bağlı psikolojik durumunu kendi objektifinden yansıtmıştır.

İçinde yaşadığı düzenin, yalnızca boyun eğdiğin, işi kılıfına uydurduğun sürece düzen olduğunu , boynunu kaldırdığında ise seni böcek gibi ezmek için sırada bekleyen ayakların olduğunu ve boynunu kaldırana dek seni böcek gibi gördüklerinden bir haber olduğunun altını çizmek istemiş de olabilir. Ve yaptığım analize bağlı olarak Kafka, “Dönüşüm” derken -bilhassa yenilikten korkanlara- “Dönüşün! ama bir böceğe değil.” demek istemiştir.

Yazar: Burcu Baylan

Grafiker: Selim Emre Köseoğlu

Editör: Edanur İkan